Zespół stopy cukrzycowej to jedno z możliwych powikłań w przebiegu cukrzycy. U osób z wysokim poziomem cukru we krwi dochodzi do zmian zwyrodnieniowych w naczyniach krwionośnych, co uniemożliwia właściwe odżywienie skóry. Sucha i cienka skóra jest bardziej podatna na zranienia, a ryzyko infekcji ran u osób z cukrzycą jest bardzo wysokie.
Czynniki ryzyka wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej
Głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia stopy cukrzycowej jest nieleczona lub niewłaściwie leczona cukrzyca. Stałe utrzymywanie się zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi doprowadza do degradacji naczyń krwionośnych, co wpływa negatywnie na cały układ krążenia, doprowadzając do spadków ciśnienia i niedotlenienia tkanek. Proces gojenia w takich tkankach jest utrudniony. Wysoki poziom cukru we krwi osłabia również leukocyty, co dodatkowo niemal uniemożliwia walkę z infekcją. Zaniedbanie nawet niewielkiego otarcia lub nagniotka na stopie, może doprowadzić do powstania głębokiej martwicy tkanek, kości i wiązać się z koniecznością amputacji.
Im dłużej utrzymuje się podwyższony cukier we krwi, tym większe jest ryzyko wystąpienia stopy cukrzycowej.
Objawy i diagnostyka stopy cukrzycowej
Ze względu na przyczyny powstania można wyróżnić trzy typy stopy cukrzycowej.
- Stopa niedokrwienna – (ok. 15–20 proc. przypadków), najczęściej objawia się bólem, bladą lub wręcz siną i zimną skórą, niewyczuwalnym tętnem, z czasem również ogniskami martwicy. Do jej rozwoju przyczynia się miażdżyca naczyń kończyn dolnych, doprowadzająca do osłabionego krążenia i niedotlenienia tkanek.
- Stopa neuropatyczna – (ok. 65 proc. przypadków), skóra jest sucha i drętwa, chociaż temperatura stopy jest prawidłowa. Rozwój neuropatii doprowadza do osłabienia mięśni, powstawania zniekształceń stopy i zaburzeń chodu. Deformacje przyczyniają się do niefizjologicznych ucisków stopy i powstania owrzodzeń. Zaburzenia czucia w przebiegu neuropatii wpływają na osłabienie odczuwania bólu, co nie tylko utrudnia zapobieganie urazom, ale również może doprowadzać do ich zaniedbania (pacjent może nie zdawać sobie sprawy z występowania otarcia lub rany na stopie, a nawet z rozwijającego się zakażenia).
- Stopa neuropatyczno-niedokrwienna – (około 15–20 proc. przypadków), inaczej postać mieszana. Występuje neuropatia wraz z cechami niedokrwienia.
Różnorodność czynników mogących przyczyniać się do rozwoju zespołu stopy cukrzycowej, wpływa na jego rozbudowaną diagnostykę. Podstawowa składa się z wywiadu lekarskiego, badania klinicznego, badania stanu naczyń (tętno, wskaźnik ABI, USG Doppler, angio-MR) i badania neurologicznego (odruchy i odczucia związane z dotykiem, wibracjami, bólem, temperaturą).
Lekarz prowadzący pacjenta z cukrzycą powinien regularnie oglądać jego kończyny dolne. Badanie kliniczne stopy powinno obejmować ocenę:
- koloru skóry;
- kształtu i ruchomości stopy;
- ciepłoty kończyny;
- obecności pęknięć, nagniotków, owrzodzeń;
- stanu paznokci.
Pacjenci z cukrzycą powinni szczególnie dbać o higienę stóp, jak również odpowiednio je pielęgnować. Codzienna dokładna kontrola stanu stóp pozwoli im zauważyć ewentualne zmiany i odpowiednio wcześnie zareagować. Szybkie rozpoczęcie leczenia zwiększa szanse pacjenta na uniknięcie poważnych konsekwencji stopy cukrzycowej.
Terapia stopy cukrzycowej
Z powodu różnorodności przyczyn i objawów nakładających się na siebie nad prawidłowym przebiegiem terapii stopy cukrzycowej powinno pracować kilku specjalistów. Niezbędny jest diabetolog i dietetyk, często konieczna jest również pomoc neurologa, chirurga naczyniowego, nefrologa, ortopedy, fizjoterapeuty, a nawet psychologa.
W pierwszej kolejności należy doprowadzić do wyrównania poziomu cukru we krwi. W przypadku wielu pacjentów oznacza to rozpoczęcie leczenia cukrzycy. Pacjent musi zacząć przyjmować insulinę lub leki doustne lub jeśli już je przyjmuje, prawdopodobnie konieczna jest zmiana dawkowania leków i zmiana diety. W przypadku występowania choroby niedokrwiennej należy zminimalizować ryzyko progresji (konieczne jest podejmowanie wysiłku fizycznego, przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych i rezygnacja z używek).
Pacjenci, u których występują problemy z chodzeniem wynikające z występowania zniekształceń stóp lub zaników mięśni, muszą zastosować specjalne obuwie, wkładki wyrównawcze i terapeutyczne, a niekiedy kule lub wózek inwalidzki.
Jeśli doszło do zakażenia, stosuje się antybiotykoterapię i leki poprawiające ukrwienie. Oprócz tego ważna jest zmiana opatrunków i regularne oczyszczanie rany, a w przypadku rozległych zmian tkankę z martwicą usuwa się chirurgicznie. W terapii stopy cukrzycowej można zastosować również czynniki wzrostu, terapię genową, preparaty ludzkiej skóry, komorę hiperbaryczną, a nawet specjalne larwy wyhodowane w warunkach laboratoryjnych.
Niestety czasami zastosowane metody leczenia nie przynoszą efektów, proces zapalny postępuje i stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta. Jedynym rozwiązaniem jest wtedy amputacja kończyny. W zależności od zaawansowania zakażenia i stanu pacjenta, amputacja dotyczy części kończyny poniżej kostki (tzw. mała amputacja) lub powyżej kostki, a czasami nawet kolana (tzw. duża amputacja).